Ey Qərbi Azərbaycan! Sənin adını dilə gətirməyə ürəyim çətinliklə cəsarət edir, çünki hər hərfində bir qan yaddaşı, hər hecanda bir yetim göz yaşı var. İrəvan, Göyçə, Zəngəzur, Dərələyəz, Vedibasar, Gəncəbasar, Sürməli… Bu adlar sadəcə xəritədəki nöqtələr deyil, bunlar bizim ürəyimizin parçalarıdır ki, zorla qoparıb aparıblar.

Sənə baxanda adamın gözləri dolur. Çünki sən təkcə torpaq deyilsən, sən bizim uşaqlığımızsan, anamızın laylasısan, atamızın son nəfəsisən. Sənin hər qarışında bir azərbaycanlı doğulub, yaşayıb, ölüb. İrəvanın Zəngi çayının sahilində qoyun otaran çobanlar, Göyçə gölünün buz kimi suyunda çimməyi arzulayan uşaqlar, Zəngəzur dağlarında qartal kimi sərbəst uçan gənclər… Hamısı bizim idi. Hamısı biz idik.

Amma bir gecədə hər şeyi əlimizdən aldılar.

1948-ci ilin qarı-qışında, 1953-cü ilin soyuğunda, 1988-ci ilin qanlı noyabrında… Minlərlə, on minlərlə, yüz minlərlə soydaşımız qatarlara dolduruldu. Qadınlar körpələrini qucağına alıb ağladı, qocalar əlləri ilə torpağı öpüb getdi. “Bir gün qayıdarıq” dedi biri, “Qayıtmasaq da, uşaqlarımız qayıdar” dedi digəri. O vaxtdan bəri hər nəsil bu sözü bir-birinə əmanət edir.

İndi o torpaqlarda bizim evlərimizdə başqaları yaşayır. Bizim kəndlərimizin adını dəyişiblər. Uluxanlını “Tümənyan”, Qəmərlini “Artashat” ediblər. Bizim məscidlərimizi tövləyə, anbara, bəzisini isə tamamilə yerlə yeksan ediblər. ”

Bu gün Qərbi Azərbaycandan qovulmuş bir milyon soydaşımız var. Onların arasında eləsi var ki, doğulduğu evi heç vaxt görməyib, amma o evi yuxuda görür. Eləsi var ki, anasının südünü Göyçənin havasında içib, indi Bakının dar mənzillərində boğulur. Eləsi var ki, atasının İrəvanda qoyub getdiyi qəbir daşını əlində gəzdirir, öpüb başının üstünə qoyur.

Bizə deyirlər: “Unudun artıq, keçmiş keçmişdə qaldı”.  
Unutmaq?!  
Ana doğma balasını unudar?  
Ürək doğma torpağını unudar?  
Biz unutmadıq. Unutmayacağıq da. Çünki unutmaq özümüzü unutmaqdır.

Gecələr yuxuya gedəndə Göyçə gölünün dalğasını eşidirəm. Səhərlər oyananda İrəvanın dar küçələrindəki qoxunu hiss edirəm. Zəngəzurun qayalarını, Dərələyəzin çaylarını, Vedibasarın çöllərini görürəm. Görürəm və ağlayıram. Çünki bilirəm ki, o torpaq da bizi gözləyir. O da həsrətlə yanır.

Bir gün qayıdacağıq.  

Qayıdacağıq ki, qovulmuş qadınların göz yaşını silək.  
Qayıdacağıq ki, dağıdılmış məscidlərimizdə yenə azan səslənsin.  

Qayıdacağıq ki, qəbirlərimizin üstünə bir ovuc torpaq səpək.  

Qayıdacağıq ki, uşaqlarımız Göyçədə çimməyi, Zəngəzurda qartal kimi uçmağı öyrənsin.

O günə qədər bu həsrəti sinəmizdə daşıyacağıq.  

Bu həsrət bizi öldürməyəcək, əksinə, yaşatacaq.  

Çünki bizə güc verən odur.  
Qərbi Azərbaycan odur.

Ey ana yurdum!  

Sənə and olsun ki, səni unutmayacağıq.  
Sənə and olsun ki, bir gün sənin bağrına qayıdacağıq.  
Qayıdacağıq və sənin hər qarışında “Bu torpaq bizimdir!” deyəcəyik.

Qayıdacağıq…  
Qanımızla, canımızla, nəfəsimizlə qayıdacağıq.  
O torpaq bizi gözləyir.  
Biz də onu.  
Əbədi.

Vüsal Süleymanov,
Qərbi Azərbaycan həsrəti ilə ürəyi yanıb alışan