Azərbaycan xalqı öz tarixində dəfələrlə erməni soyqırımlarına məruz qalmışdır. Bu soyqırımları həyata keçirməkdə erməni quldurlarının məqsədi Azərbaycan xalqını məhv etmək torpaqlarımızı özünküləşdirmək olmuşdur. Lakin ölkəmizin mərd oğul və qızları daim düşmənə layiq olduğu cavabı vermişdilər. Ermənilər isə bu məğlubiyyətlərdən heç bir nəticə çıxarmadılar.Erməni vandallarının xalqımıza qarşı törətdiyi qırğınlardan biri xocalı soyqırımıdır. Soyqırım baş verəndə şəhərdə 2000 əhali yaşayırdı. Xocalı soyqırımını törətməkdə ermənilərin bir sıra məqsədləri vardı. Xocalı şəhərində olan tarixi izlərimizi silmək, strateji üstünlük qazanmaq, Şəhərdə olan hava limanını ələ keçirmək idi. Faciə fevral ayının 25- dən 26 - na keçən gecə ermənilərlə rusların 366 - cı motatıcı olayının iştirakı ilə xalqəmıza qarşı törədilmişdir. Bu faciənin törətməkdə məqsəd şəhərdəki bütün türk – müsəlman əhalisini məhv etmək idi uşaq qadın, qoca demədən azərbaycanlıları qətlə yetrilməyə başlandı. Bu qətliyam nəticəsində 63 uşaq , 106 qadın, 70 qoca, 8 ailə tamamilə məhv edildi. Ümumilikdə 613 nəfər öldürüldü, 487 nəfər yaralandı, 1275 nəfər girov götürüldü, 150 nəfər itkin düşdü .
Bu soyqırımın planlı şəkildə törədilməsi haqqında bir çox faktlarda vardır. Belə ki, şəhəri tərk etməyə çalışan əhali əvvəlcədən hazırlanmış pusquları salınaraq məhv edilmişdir. Digər bir fakt 1992 - ci ildə Ermənistanda prezident olmuş Per- Petrisiyanın erməni ordusuna müraciəti də bunu subut edir. “Siz ermənilər düşməni öldürərkən ürəyiyumuşaqlıq göstərməməlisiz ” Dağlıq Qarabağda azərbaycanlıları qırıb qurtarana və orada öz sivilizasiyamızı bərqarar edənə qədər sizin düşmənə yazığınız gəlməməlidir” Bu fakt sübüt edir ki, qırğın əvvəlcəddən planlaşdırılmışdır. Xocalını düşməndən qorumaq üçün azərbaycanlılar düşmənə qarşı mərdliklə mübarizə aparmışdırlar.Əlif Hacıyev, Tofiq Hüseynov, Aqil Quliyev, Ələsgər Novruzov vətənləri uğrundan canlılardan keçmişdilər.
Xocalı soyqırımına ilk siyasi qiyməti Ulu Öndər vermişdir . Belə ki, 1993 – cü ildə hakimiyyətə gəldikdən sonra Heydər Əliyevin gördüyü ilk iş bu faciənin soyqırımı kimi tanınması oldu. Milli Məclis onun təşəbbüsü ilə 1994 – cü ildə “Xocalı soyqırımı günü haqqında ” qanun qəbul etdi. Beləliklə 25 fevral 1997- ci ill tarixli fərmanla , hər il fevral ayının 26-sı saat 17:00- da Azərbaycan Respublikasının ərazisində Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq süküt dəqiqəsi elan edilir.
Bu soyqırımın xarici dövlətlərdə tanınması üçün sonraki illərdə ardıcıl işlər aparılmışdır.
2008 – ci ildə Leyla Əliyevanın təşəbbüsü ilə “Xocalıya Ədalət” Beynəlxalq maarifləndirmə kampaniyasına başlanıldı. Məqsəd bu qırğını dünya dövlətlərinə tanıtmaq olmuşdur.
Xocalı soyqrımı nəticəsində şəhər ermənilər tərəfindən işğal olunmuşdur. Azırbaycan xalqı bu işğalla heç vaxt barışa bilməzdi. Çünki, Xocalı azərbaycanlıların xan yaddaşı, namusu və qeyrəti sayılırdı. Düşməndə bunu çox yaxşı dərk edirdi. 2020- ci il 27 sentyabrdan 10 noyabra qədər davam edən vətən müharibəsində ordumuzun əsas hədəflərindən biri Xocalı şəhəri idi. 10 noyabr bəyanatına əsasən Xocalı faktıki olaraq bizə qaytarılmışdır. Lakin bu dəfə də erməni höküməti üzərinə götürdüyü öhdəliyi yerinə yetirmədi. Şəhərdə qalmış erməni quldur dəstələri yenə də öz xain xislətlərindən əl çəkmirdilər.
Lakin Ali Baş Komandanının uğurlu siyasəti və Azərbaycan ordusunun 2023- cü il sentyabrın 19- dan 20-nə qədər apardığı anti terror əməliyyatı nəticəsində Xocalı,qədim yaşayış məskənimiz düşməndən təmizləndi.
Cənab prezidentimizin uğurlu siyasəti nəticəsində bütün torpaqlarımız düşməndən azad edildi. Artıq bu torpaqlarda Azərbaycanın üçrəngli bayrağı dalğalanır. Qeyrət mənbəyimiz olan Xocalı artıq ölkəmizin ayrılmaz ərazisidir.
İmanov Cavidan,
Masallı rayon Mahmudavar kənd tam orta məktəbinin tarix müəllimi
