AMEA-nın və Türkiyənin Atatürk Kültür, Dil və Tarix Yüksək Qurumunun tərkibinə daxil olan Türk Dil Qurumunun təşkilatçılığı ilə Bakıda keçirilən “Beynəlxalq Oğuz Türkcəsi Konfransı” öz işini AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanasında bölmə iclası ilə davam etdirib.

Tədbiri giriş sözü ilə açan AMEA-nın prezidenti, akademik İsa Həbibbəyli son illərdə türk dövlətlərinin inkişafı istiqamətində dövlətlər səviyyəsində əhəmiyyətli tədbirlərin görüldüyünü, Türk dünyasının dünyada öz mövqeyini möhkəmləndirdiyini diqqətə çatdırıb.

AMEA rəhbəri qeyd edib ki, Azərbaycanın bu günlərdə həyata keçirdiyi antiterror tədbirləri, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərinin işə düşməsi, İğdır-Naxçıvan qaz boru kəmərinin təməlqoyma mərasiminin keçirilməsi, Zəngəzur dəhlizinin fəaliyyətə başlaması üçün siyasi danışıqların aparılması və s. kimi tədbirlər türk xalqlarının həmrəyliyinin, türkün qüdrətinin bariz nümunəsidir.

Akademik İsa Həbibbəyli yeni dönəmin gətirdiyi reallıqların alimlərimiz qarşısında da yeni vəzifələr qoyduğunu qeyd edərək müasir dövrdə milli-mənəvi dəyərləri qorumaq və inkişaf etdirmək, eləcə də  müstəqil dövlətçilik təfəkkürünü möhkəmləndirməyin önəminə toxunub.

AMEA prezidenti türk xalqlarının ortaq problemlərinin həllinə həsr olunmuş bugünkü tədbirin təşkilində göstərdiyi dəstəyə görə Türkiyənin Atatürk Kültür, Dil və Tarix Yüksək Qurumunun başqanı, professor Dərya Örsə təşəkkürünü bildirib. O, Atatürk Kültür, Dil və Tarix Yüksək Qurumu tərəfindən hər il ədəbiyyatın müxtəlif sahələri üzrə müsabiqənin keçirildiyini deyərək builki şeir üzrə təşkil edilmiş müsabiqənin qaliblərinin bugünkü konfrans çərçivəsində mükafatlandırılması mərasiminin keçirildiyini də diqqətə çatdırıb.

Daha sonra Türk Dil Qurumunun başqanı, professor Osman Mert çıxış edərək türkdilli dövlətlər arasında bir çox sahələrdə, o cümlədən elm, mədəniyyət, incəsənət sahələrində əməkdaşlıq əlaqələrinin inkişaf etdirildiyini, birgə layihələrin icra olunduğunu diqqətə çatdırıb. Qeyd edib ki, Türk Dil Qurumu bu istiqamətdə həyata keçirilən işlərə, görülən tədbirlərə hər zaman dəstək verir.

Tədbirdə akademik Nizami Cəfərov “Türk dilləri ailəsində Oğuz türkcəsinin yeri və mövqeyi” mövzusunda məruzə ilə çıxış edib.

Məruzədə “Türk dilləri” anlayışından, türk xalqları üçün vahid dil ideyasından, ədəbi dil məsələlərindən, o cümlədən Oğuz dillərinin türk dilləri içərisindəki müqayisəli tarixi yerinin (sistem-struktur, antroposentrik, dil nə nitq baxış-bucaqları baxımından) müəyyən edilməsindən, bəhs edilib. Bildirilib ki, müasir türk dilləri qədim tarixi olan lüğət tərkibinə, inkişaf etmiş qrammatik quruluşuna, zəngin ünsiyyət ənənələrinə malik bir kök dilin varisləri kimi yaranmış, təşəkkül etmiş və müasir dövrdə böyük inkişaf potensialına malik dil ailələrindən biridir.

Nizami Cəfərov bildirib ki, qədim türk ədəbi dilinin istər tarixi, istərsə də coğrafi koordinatlarının az-çox dəqiq müəyyən edilməsi üçün ilk növbədə, qədim türk dili anlayışının özünün mənasını aydınlaşdırmaq lazım gəlir. O, Altay nəzəriyyəsinə əsaslanaraq qeyd edib ki, türk dili Altay dilinin diferensiasiyası nəticəsində meydana çıxmış üç dildən (türk, monqol və tunqus-mancur) biridir. Məruzəçi türk dilinin daha geniş yayılması, sosial nüfuzu, ifadə imkanlarının zənginliyi ilə hər zaman fərqləndiyini qeyd edib. Bildirib ki, dilin mövcudluğunun əsas şərtinin davamlı diferensiasiya prosesi olduğunu nəzərə alsaq, türk dili Altay dilinin məlum dialektlərə diferensiasiyasının sona yaxınlaşması türk dilinin ayrı-ayrı dialektlərə diferensiasiyasının başlanması arasında qərar tutmuşdur.

Məruzəçinin sözlərinə görə, qədim türk ədəbi dili oğuz koynesi üzərində təşəkkül tapsa da, digər türk tayfa dillərinin (dialektlərinin) xüsusiyyətlərini də özündə ehtiva etdiyinə görə ümumtürk xarakteri daşıyır.

“Hər bir türk dili ədəbi yazılı mənbələrdən meydana çıxır”, - deyən Nizami Cəfərov türkologiyada türk dillərinin pasportlaşdırılması işlərinin görülməsinin zəruriliyinə toxunub.

Tədbirdə, həmçinin professor Gülden Sağol Yüksekkayanın “Oğuz” və “Oğul”un Kökən Birliyi”, professor Nadir Məmmədlinin “Azərbaycanda Oğuz türkcəsinin tədqiqi ənənələri və qarşıda duran vəzifələr” və professor Ahmet Karadoğanın “XI-XIII yüzillikdə Səlcuqlu coğrafiyası türkcəsinin durumu” adlı məruzələri dinlənilib, müzakirələr aparılıb.

Müəllif: Leqal.az